تورک دیلینده یازما گرک لری
تورک دیلینده یازما گرک‌لری
محمد رزاقی
آشیقلار بایرامی نین قوروجوسو
بو قونویو چوخدان بئینیمده
دوزنله‌ییردیم. آنجاق هاردان باشلاماسینی چؤزه بیلمه‌ییردیم. تانری آشیق
داستانلاریمیزا برکت وئرسین، بو قونودا دا بیزه یاردیمجی اولدو.
اؤنجه
بو سورویا گؤز آتاق:
اینسانلار نه‌دن
آنا دیل‌لرینده
یازمالیدیرلار؟
آنا دیللرینی
سئون بوتون اینسانلار، دیل‌لریله
کولتورلرینه قوللوق ائتمک ایسته‌ییرلر.
اؤز کیملیک‌لرینی
تانیرکن ایچلرینده اؤزل بیر گوونج یارانیر. بو گوونج اونلارین باخیشلارینا یؤن
وئریر. چالیشمالارین جیزیخلارینی بللندیریر. دوشونجه‌نین تملی، کیملیک اوستونده
قورولور. کیملیک‌لر اینسانلارین دیل‌لریندن
آسیلیدیر. دیلین تاریخی، دیلین بوتون وارلیقلاری کیملیک‌لرین گوجلو اولماسیندا،
کسین ائتکیسی اولور. دیل‌لرین
آیری اولماسی یازیلیرکن گؤرونور. بیر یازییا باخاندا یازیلیشلارلا اونون تورکجه،
آلمانجا، ... اولدوغونو آنلایا بیلیریک.
آنا دیلی نئجه وارلیغینی
سوردوروب گلیشه بیلیر؟
آنا دیلی باشقا دیللرده یازماقلا
قالارقی اولاماز. ایکی ائو دوشونون بیریسی رسمی دیلین ائوی، بیریسی ده آنا دیل
ائوی. بونلار هر بیرینده اؤزل کولتور، تاریخ، موسیقی ... وار. آنا دیلده اولان
کولتور، رسمی دیلده یازیلیرسا نه اولار؟ کولتور بیر ائوین ایچ نئسنه‌لرینه بنزر.
آنا دیلین ملزمه‌سیله،
رسمی دیل زنگین بیر ائوه دؤنوشوب کؤشک اولار. بو یاندان آنا دیل ائوی کیلیم‌سیز،
جئجیم‌سیز
قالار. لاپ لوت بیر ائو کیمی اولار. آنا دیل ائوی‌نین قوهوملاری قوناق گلنده
قوهوملوقلارینا باخمایاراق رسمی دیل ائوینده اوتورمانی سئوه‌جکلر. اونون نه‌دنی
ده بو ائوین زنگین‌لییی اولاجاق. آنجاق بو قوهوملار اؤز آنا دیل ائولرینه، سئومه‌دیگی
بیر ائو کیمی باخاجاقلار. آنا دیل ائویله قوهوم اولمایی دانماق سوییه‌سینه ده گله‌بیلیرلر.
بو گؤزل نسنه‌لری آنا دیللرینی سئون اینسانلار اورایا داشیمیشلار، ایندیده اؤز
اللری بوشا چیخمیش اولور.
بورادا
آنا دیل ائوی‌نین زنگین اولماسینا بیر یول وار. او گؤزل سئویملی نسنه‌لری آنا دیل
ائوی‌نین چاتیسی آلتیندا اؤز یئرلرینده دوزمه. ایلک آشاما: آنا دیل ائوی‌نین اؤز
دیلینده یازما. بو یازیب اوخومانی بیلیم‌سل
سورجله باشا چاتدیرما. بو یازیلار آنا دیل ائوی‌نین زنگین‌لییینی گرچکدن ساغلایا
بیلر. رومان، شعر، تاریخ، موسیقی، معماری ایله عقلیزه نه چاتیرسا بو دیلده
یازیلمالی. بئله بیر آشامایی قازانان دیل گلیشمه‌یه باشلار. آتا بابالاریمیز نه
گؤزل سؤیله‌میش: «داما داما گؤل اولار دادا دادا یوخ اولار». بو دامیزدیرمانین گؤره‌وی
آنا دیل‌لرینده
دوشونوب اونو سئونلره دوشر.
بیر
آشیق دستانیمیزین اؤزتی بئله‌دیر:
آشیق
دستانلاریمیزدان بیری « گرگرلی محمد » دیر. بو دستان گرگرده باشلاییب، همدانین
شهریار بؤلگه‌سینده سونا چاتیر. شهریاردا یاشایان شازدا خانیم اؤزونه حایات
یولداشی آختاریر. ساز یاریشیندا شازدا خانیمی یئنه‌بیلن آشیقلا شازدا خانیم توی
ائده‌جک. بونا گؤره چوخلو آشیقلار گلیب شازدا خانیمین سؤز مئیدانیندا بجریکسیز
اولاراق جزالاندیرلار. گرگرده یاشایان محمد بو اولایی بیلیر. اونونلا دئییشمک
ایچین شهریارا گلیر. سؤز میدانیندا آشیق محمد، شازدا خانیمی اسلام دینی ایله
ایلگیلی سؤزلرله باغلاییر. بو دستانی آشیق موسلوم عسگری 55-1353 گونش ایللرینده 2
کاست اوزرینه سازلی سؤزلو اوخویوب.
« گرگرلی محمد »، همدانین شهریار بؤلگه سینی
حاکیمی «شازدا خانیم»ین عکسینی گؤروب، اونا وورولور. یوخودا حضرت علی‌نی
گؤرور. یوخودان دوراندان سونرا آناسینا سؤز اوخور. بو سؤزلرله هارا، نییه، کیمدن
اؤترو گئتدییینی آناسینا سؤیلور. آناسی دا محمده بئله بیر یانیت وئریر. سؤزلرین
اورتا بندی بودور:
اوغول سنه من ائیلرم امانت
امانته سن ائیله مه خیانت
اؤزگه زمی‌سینده
اکمه امانت
اؤزگه یئرده اکن زمی بیچیلمز *
ایکینجی
بیتی بیر ده اوخوساق یاخشی اولار « اؤزگه زمی‌سینده
اکمه امانت / اؤزگه یئرده اکن زمی بیچیلمز» تام بیزیم بو گونده دوروموموزو
آچیخلاییر. « اؤزگه زمی» رسمی دیل، «امانت» آنا دیل ماتئریال‌لارین
رسمی دیلده یازیلماسینی دوشونون. بو اکیلن زمی‌نین
باری نه اولورسا قونشویا یئتیشه‌جک. بیزه یالنیز ایشین یورغونلوغو قالاجاق. تورکون
سؤزو، الیمیز بوش قالاجاق.
بیز نه زامان باشقا دیلده یازا
بیله‌ریک؟
آنا
سؤزوموزه دؤنک. آذربایجانلی چالیشقان‌لارین
تورکجه یوخسا باشقا دیلده یازمالاری قونوسوندا چوخلو فیکیرلشیب، آرخاداش‌لارلا
یئری گلنده دارتیشیردیق. آذربایجانلی‌لارین
یالنیز فارسجا یازمالاری آغلا باتماز بیر ایش گؤرونور. بو دوروم بیر یؤنلو اولورسا
زامان گئدیشینده بیزیم تورک ادبییاتیمیزا یارارلی اولمایاجاغینی دوشونمک اولار.
بوتون آذربایجان چالیشقان‌لاری
ایلک اؤز تورکجه میزده یازیب اوخومایی کسینلیک‌له
بیلمه‌لیدیرلر.
بو یازیب اوخوما سوره‌جی ده بیلیم‌سل
اولمالیدیر. بیلیم‌سل اؤیرتیم اولدوغو زامان
اینسانا دیلیندن دوزگون ساوونما ایمکانینی یارادار. بونو دا بیلمه میز گره‌کیر
تورک ادبییاتی تورک یازماقلا گلیشه بیلر. بو دیلده یازیلان دوز یازی(نثر)،
یوروملار بو دیلین گلیشیمه‌یینی
ساقلایا بیله جکدیر. پروفسور دکتر محمد کاپلان دئمه لی: « تورک ادبییاتیلا ایلگیلی
یوروملارین یازیلدیغی زامان تورک فلسفه سی نین یارانماسینا یول آچیلاجاقدیر. »
فارسجا
یازماقلا تورک ادبییاتی گلیشه بیلمز. فارسجا یازما یالنیز فارس دیلینی بیلن
اینسانلارین بیزیم ادبییاتیمیز و کولتوروموزله تانیش اولمالارینا یاردیمجی
اولابیلر. تورک کولتورونو فارسجا یازان زامان بو دیله بیزلر یئنی بیر اؤز(روح)
وئریریک. بو دیل جانلانیر. باشقا دیل‌لرین
ده‌یرلری
بو دیلین بارکودونو(دامغا) داشیر. سانکی بو دیلده یازیلمایان کولتورلر ده‌یرسیزدیرلر.
ده‌یری
ده بو دیل اونلارا وئریر یانی فارسجا.
یوخاریدا
سؤیله دیییمیز بیرینجی آشامادا تورکجه میزی دوزگون یازیب اوخویاق.
ایکینجی
آشامادا فارسجایا چئویرمه‌سی
گرکلی اولان یازیلاری بیر ترجومه بؤلومو بو دیله آختارا بیلر.
منیم قورخوم بوردادیر. آذربایجان
دیلینی ساوونان کیشیلر اؤز دیل‌لرینده
یازمایی باشارا بیلمیه‌لر!
بو دورومدا آنا دیلینی بیلمه،
یازیب اوخوما بوتون آنا دیلینی سئون اینسان‌لارا
گرکلی بیر ایش ساییلیر.
***
اتک
یازی
* محمدین آناسی اوخودوغو سؤزلر بودور:
اوغول سنه من ائیلرم امانت
گئتمه ایشین ائیله میزان یا تاراز
توککول ائت سال دریایا کشتینی
اوزر گئچر او دریادان او تاراز
اوغول سنه من ائیلرم امانت
امانته سن ائیله مه خیانت
اؤزگه زمی‌سینده
اکمه امانت
اؤزگه یئرده اکن زمی بیچیلمز
« ملک بانی » دئییر آغلارام گوللم
قانلی گؤزلریمین یاشینی سیللم
سن گئدرسن یقین من اؤللم
اغلی کم‌لر داهی وایه بولار آز
سؤزلر
زنگانلی آشیق موسلوم عسگری‌نین
دئدییی گرگرلی محمد داستانیندان آلینیبدیر.
